Door het beroemde echorijmpje: hoe heet de burgemeester van Wezel? Ezel! wordt de Duitse stad Wesel al jaren ten onrechte overstroomt door echotoeristen, kampen inwoners met afkomstschaamte en werd de voetballende ezel Julius voor korte tijd beroemd, maar slijt hij nu zijn dagen onder een andere naam op een camping ergens in Duitsland.
Echogedicht
De geschiedenis van het – op het eerste oog onschuldige – ezelsrijmpje kwam ik op het spoor, nadat ik over ‘echogedicht’ in het woordenboek las. In het echogedicht1wordt het laatste woord van iedere regel of die van sommige regels als een echo herhaald. Het genre was populair bij rederijkers en de Neolatijnse humanistische dichters2. Een beroemd echogedicht van Heyns Adriaensz beschimpte zestiende eeuwse katholieken:
Waarvoor acht men nu Monnicken ende Papen? Apen3
Kinderen hoor je dit niet (meer) roepen in een put of tunnel. In tegenstelling tot het befaamde ‘Hoe heet de burgemeester van Wezel?’
Waar komt hoe heet de burgemeester van Wezel vandaan?
Het ezelsrijmpje stamt uit Duitsland. In 1819 wordt Wie heißt der Bürgermeister von Wesel? opgetekend in een Duits reisverslag4 over een boottocht over de Rijn.5
Het duurt nog lange tijd voordat het rijmpje in Nederland wordt gehoord, pas in 1989 waait het de grens over.
De ezelsecho zou haar oorsprong hebben in Oberwesel aan de Midden-Rijn of Wesel-Niederrhein. Volgens de stadsarchivaris van Wesel-Nieserrhein, Martin Roelen, is Oberwesel het meest aannemelijk. En die gedachte wordt vaker onderstreept. Na 1819 komt de spreuk namelijk regelmatig voor in Duitse en Engelse reisverslagen van boottochtjes over de Rijn, bij de Lorelei.
Lorelei, een steile rotswand langs de Rijn in de buurt van de stad Oberwesel wordt dus aangeduid als dé plek van de Wezel-echo. En dat is niet zo gek, want het gebied stond bekend om zijn heldere echo, die herhaaldelijk kon weerkaatsen.
‘Wezel’ verwijst niet naar de Duitse plaats ‘Wesel’, maar is in feite de stad Oberwesel, die 3 kilometer zuidelijker van de Lorelei lag. Op een tekening uit 1829 is precies weergegeven vanaf welk punt de legendarische Lorelei-echo te horen was. De ezel van Wesel is dus eigenlijk de ezel van Oberwesel en dat is burgemeester Jürgen Poort.
De echogalm van de Lorelei is door de jaren heen verstomd geraakt door industrieel lawaai. Het gemarkeerde knooppunt (en hoogtepunt) van de echogeluidroutes bestaat helaas niet meer. In de periode tussen 1830 en 1930 werden rotsen in het gebied opgeblazen om ruimte te maken voor de scheepvaart, waardoor het steeds lastiger werd om de echo te horen. En ook door verkeerslawaai van stoomboten in de tweede helft van de 19e eeuw konden rijnboottoeristen geen echo meer horen. Maar of de echo ooit perfect was? In 1739 klaagde men al over de afname van de weerklank.6
Echotoerisme
Hoewel het moeilijk voor te stellen is hoe de volmaakte echo ooit klonk, bestaat er een levendige omschrijving uit 1856 van een Engelse reisschrijver. Een oude soldaat blies vanaf de oever op een grote jachthoorn om de toeristen te vermaken met een almachtige echo.7
In de buurt van de Lorelei bestonden drie plekken waar men een heldere echo kon opwekken en beluisteren: op het water bij de Loreleirots, voor boottoeristen, en in de plaatsen St. Goarshausen en Oberwesel, voor de streekbewoners. En zoals dat met toerisme vaak gepaard gaat, kregen omwonenden last van het galmgepeupel. Het lawaai om echo’s op te roepen werd steeds erger: om een zo lang mogelijk salvo van echo’s te maken werd er op een gegeven moment met musket geschoten.
De echte ezel van Wesel stond in de verkeerde stad
Ten onrechte heeft het andere Duitse Wesel de ezel tot symbool van de stad gemaakt. De stad is in de afgelopen jaren overspoeld met beeltenissen van het dier. Vorig jaar nog, werd het ‘ampelmannetje’ op verkeerslichten vervangen met het profiel van de viervoeter.8 Op vele muren in de stad zijn schilderingen van de ‘Esel von Wesel’ aangebracht. Honderden ezelsbeelden verschenen in de stad.
De inwoners zijn verdeeld over de ezelsobsessie. Ze zeggen bijvoorbeeld liever niet waar ze vandaan komen, omdat ze niet meer kunnen lachen om de grappenmaker die vervolgens vraagt hoe hun burgemeester dan toch heet.
Twaalf jaar geleden adopteerde burgemeester Ulrike zelfs een levende ezel: Julius. In augustus 2007 werd hij aan het grote publiek getoond, onder grote belangstelling van de media. De ezel groeide uit tot een ster.
Om de ezel van een passende naam te voorzien, organiseerden scholen een wedstrijd waarbij kinderen namen mochten insturen. In de tussentijd werd Julius tot Jonathan Dahlkamp von Stockum nach Wesel gedoopt. Een paar maanden later onthulde de burgemeester, tijdens een veiling van 111 kleurrijke ezelsbeelden, de officiële naam van de ezel: Vesalius.
De introverte Vesalius bleek alleen niet goed met alle aandacht om te kunnen gaan, en keerde terug naar de camping in Flüren, waar hij nu zijn dagen slijt. De campingeigenaar vertelde vorig jaar in een interview dat bijna niemand in de stad weet dat de échte Wesel-ezel daar staat, en dat het dier uitstekend kan voetballen.9Bizar verhaal.
Mocht je nog een plek zoeken voor een flinke wie-is-de-burgemeester-van-wezel-echo, de Dordogne schijnt een walhalla te zijn voor de echotoerist.
