De wereld smelt. Sledehonden lopen over water. Een miljoen plant- en diersoorten wordt met uitsterven bedreigd. Een plasticcrisis dreigt, omdat Nederland 300.000 ton gedumpt plasticafval teruggestuurd krijgt.
Een klimaatcrisis stort mensen in ecodepressies. Volgens nieuwe cijfers van de VN is er sprake van een explosieve groei van de wereldbevolking. Elf miljard mensen vieren het nieuwsjaarsfeest van 2100 op een uitgemolken, uitgebuite aarde. Dat vind ik niet zo’n probleem, zolang ze zich maar niet elke ochtend op Utrecht Centraal verzamelen om de trein naar Amsterdam te pakken.
Voor sommigen werkt het misschien nog om de ecologische crisis af te doen als ‘onheilsporno’, maar psychologisch verlies door klimaatverandering komt steeds vaker voor in de vorm van klimaatdepressie, klimaatangst of ecorexia: het gevoel dat duurzaam gedrag toch geen zin heeft.
Valt er temidden van alle rampspoed ook iets leuks te melden? Zeker. De klimaatcrisis levert ons prachtige woorden op, het biedt ecotainment en inspiratie voor klimaatcomedy (of ecomedy).
OMG! Is er iets positiefs aan de klimaatcrisis en alle rampspoed?
NASA-klimaatwetenschapper John Willis bestrijdt klimaatverandering met onderzoek én als comedian. In de avonduren tracht hij zijn publiek warm te maken met Global-Warming-grappen. Klimaatkomedie of ecomedy (nog niet opgenomen in de Van Dale) zet hij in om bewustwording te creeren. John geeft leiding aan de missie ‘Oceans Melting Greenland’, oftewel: OMG. Dat vond ik een goeie. Op pad met het OMG-team. Onderzoeksrapporten zijn bij voorbaat mediageniek, want de conclusie laat zich automatisch als clickbait quoten:
OMG: ‘Gletsjers in Groenland verdwijnen in razend tempo’
Daar kunnen ze bij het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) nog wat van leren.
“I wanted to make global warming funny because I think people will have an easier time relating to it and understanding it if they can have a laugh every now and then”
NASA heeft de comedy hoog in het vaandel staan. Voor de expeditie naar planeet Mars werd geronseld naar een comedian die de astronauten gedurende de reis vermaakt met grappen over sterren. Uit onderzoek blijkt namelijk dat een comedianastronaut het team verenigt in stressvolle situaties. Aangezien het uitsterven van de mensheid een betrekkelijk stressvolle aangelegenheid is, kunnen we maar beter een paar goede ecomoppen paraat hebben.
Klimaatcomedy als remedie voor de milieumalaise
Gelukkig biedt onze ondergang genoeg materie voor een paar goede grappen en een portie klimaatoptimisme. Sinds twee jaar wordt in de Stadschouwburg van Utrecht de ‘Climate Comedynight’ georganiseerd. Er zijn nog kaartjes voor de derde editie in oktober. Werkt uitstekend tegen vergevorderde milieumalaise.
Never argue about climate change
It always turns into a heated debate
Welke eco-woorden hebben we er bijgekregen?
Het voorvoegsel ‘eco-‘ heeft zich in de jaren tussen 1999 en 2015 in het woordenboek als een magneet gedragen. Ik heb de laatste editie van de Dikke Van Dale vergeleken met – het exemplaar dat ik nu lees – de 13e editie uit 1999. Twintig jaar geleden lazen we nog geen ecothrillers, was er nog geen eco-elite of ecomodernisme en migreerden mensen nog niet vanuit ecologisch onaantrekkelijke gebieden, ja oké, dat gebeurde wel, maar er was nog geen woord voor.
Ecoluxe – Ecorexia
Nieuwkomers sinds mijn woordenboek zijn o.a. de neologismen: ecoluxe (2007), ecomigratie, econocratie, ecocombi (2008), ecotainment & ecokrediet (2009), ecothriller & ecogemeenschap (2010), ecomalus (2011), ecokorting (2012), ecozone (2013), ecodesign (2014), eco-elite, ecolabel, ecomodernisme (2018). Dat meer woorden zich hechtten aan ‘eco-‘ ligt voor de hand; maatschappelijke ontwikkelingen vind je terug in taalgebruik. ‘Ecorexia’ is nog niet opgenomen in de Van Dale, maar dat zal naar (mijn) verwachting niet lang meer duren.
Klimaatangst, klimaatzwendel, klimaatgekkie
Een vergelijking met klimaatwoorden heb ik niet gemaakt, omdat ik simpelweg nog niet bij de letter K van het woordenboek ben beland. Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke Van Dale, stelde een actuele versie van een klimaatwoordenlijst op. Gezien de exponentiële groei van klimaatwoorden zou het hem niet verbazen als er in 2020 zo’n 500 klimaatsamenstellingen uit de media zijn verzameld.
Ecotainment in het antropoceen
Niet alle ecowoorden hebben zich met succes in de Nederlandse taal verankerd. Neem ecotainment: er is geen enkele vermelding van het woord in de miljoenen gearchiveerde kranten en tijdschriften van Delpher te vinden.
De oorspronkelijke betekenis van ‘ecotainment’ is: ecologisch verantwoord entertainment. Het werd in 2009 toegevoegd aan het woordenboek. Eind 2008 werd voorspeld dat we het vaker op televisie zouden zien, in de vorm van kookprogramma’s waarin biologische en ecovriendelijke ingrediënten centraal staan en programma’s waarin wordt uitgelegd hoe je zo milieuvriendelijk mogelijk kunt wonen en werken.
Discovery Channel lanceerde in dat jaar de televisiezender Planet Green met een programmering van ecotainment, waarmee een enorm potentiële markt van ‘leunstoelmilieubeschermers’ aangeboord zou worden. Vier jaar later al, wordt het ecokanaal aan de kant geschoven voor het patriottische Destination America, dat inzette op het vieren van de mensen, plaatsen en verhalen van de Verenigde Staten. De ene enorme potentiële markt is de andere niet, maar met de laatste won Donnie T. in 2017 de presidentsverkiezingen.
De betekenis van ‘ecotainment’ mag wat mij betreft herzien worden: ecologisch verantwoord vermaak in het Antropoceen tijdens het uitsterven, om hoop te behouden en niet te vervallen in apathie en klimaatdepressies. Zoiets.
Wat is er voorhanden aan ecotainment tijdens de klimaatcrisis? Lees een ecothriller of bezoek een theaterstuk van Extinction Rebellion.
3 steengoede ecothrillers om te lezen
1. Hellepoel
Een van de eerste vermeldingen van ‘ecothriller’ gaat terug naar een recensie uit 1991. Volgens Trouw-redacteur Leo de Haes is Hellepoel een uitstekende ecothriller. Zo spannend dat je de bladzijdes met ‘koude vingers’ omslaat. ‘Voor wie van griezelen houdt, is deze moderne ecothriller een must.’
2. State of Fear, A Novel
‘State of Fear neemt ons mee van het ijzige niemandsland van Antarctica tot de verzengende hitte van de Solomon eilanden. Onderweg in onze comfortabele privé-jet worden we getracteerd op broeikas-effect discussies tussen milieu beschermers en critici.’ (via Bol.com)
3. Graan
‘Graan is wederom een vlot verhaal, vol spanning, vleugjes romantiek, de nodige hoeveelheid onwaarschijnlijkheden en dreigende gevolgen van veranderende milieubalansen en weersomstandigheden. Het klimaatprobleem is misschien wat op de achtergrond geraakt door Mexicaanse grieppandemieën en kredietcrises, maar nog altijd een prima aanleiding voor een thriller.’ (uit: NRC)
Extinction Rebellion
Extinction Rebellion (XR) is een sociale beweging die geweldloos verzet gebruikt om te protesteren tegen klimaatverandering. Met disruptie wordt aandacht gevraagd voor de (toekomstige) gevolgen van de klimaatcrisis. Door bijvoorbeeld die-ins: activisten die voor dood op straat liggen of swarming, waarbij groepen activisten uit het niets verschijnen en oponthoud veroorzaken door wegen te blokkeren. Onlangs trok een kleurrijke begrafenisstoet van de stad Amsterdam, door de stad Amsterdam. Het zijn lugubere theatrale voorstellingen van doemscenario’s in het openbare domein. Kwalitatieve ecotainment. Ik raad iedereen aan een keer een voorstelling bij te wonen (of mee te doen).