Figurant. Het woord is afkomstig uit het Frans. Een figurant is iemand die een zwijgende of geheel onbetekenende rol vervult. Het is ook een nietszeggend persoon of een pijp in een orgel dat alleen voor het oog geplaatst is, maar geen toon voortbrengt. Een showpijp.
Ik ben jaren geleden een keer figurant op een set geweest van een Nederlandse televisieserie. Je moest een hele dag vertoeven op een plek waar de wereld was dichtgespijkerd. En het was vooral wachten. Wachten op die ene scène, waarin elke figurant het verschil hoopt te maken.
Sommige figuranten spelen in elke Nederlandse productie in de hoop er ooit uit te springen. Dat is er eentje gelukt. Hij werd desniettegenstaande1geen filmster, maar de bekendste figurant van Nederland. Tja.
Ik speelde destijds een nietszeggende kantoorklerk die met een stapel boeken over de afdeling ijsbeerde. Het moest twee keer opnieuw. Toen de aflevering eindelijk uitgezonden werd, en ik vol verwachting naar een acteur-in-spe zocht, trof ik mijzelf in een geblurde achtergrond. Zo wazig dat ik niet eens als mens te herkennen was. Ik verdween na een halve seconde uit het beeld, waarin ik eigenlijk nooit was.
Veel is er na al die jaren niet veranderd. Ook op een kantoor zonder camera ben ik onzichtbaar. Ik word wel eens vergeten tijdens een vergadering, en mijn naam verbaasd uitgesproken. Was jij er ook nog? Een bevroren rups wordt nooit een vlinder.
De figurant aan het orgel
De pijp in het orgel die alleen voor de sier dient, noem je ook een figurant. Het opvulsel van het kerkelijk ensemble. Het woord figureert in deze betekenis ook vaak in cryptogrammen. Maar waarom zou je, als die pijp er toch hangt, deze niet ook gewoon voorzien van een muzikale noot?
Ik vroeg het mijn vader, een orgelspecialist. Noem een willekeurige dorpskerk in Oost-Siberië en hij vertelt je welk orgel er aan de muur hangt. Een spannende anekdote over het liefdesleven van de organist incluis.
Waarom figurerende orgelpijpen?
De figuranten hangen volgens hem niet aan het orgel, maar ‘staan keurig in het gelid in de frontvelden van de kas, haha!’ Kijk, zo herken je de expert: het plezier in deze woorden. Maar waarom ze er staan? Hij noemt de volgende redenen:
- Soms wordt een prachtig oud, historisch orgel helemaal gesloopt, op de kas na. In zo’n geval laten ze de frontpijpen er wel in staan, omdat die zo mooi bij de kas passen. Maar omdat de toon die ze voortbrengen een heel andere kleur heeft dan het nieuwe pijpwerk, worden ze met stomheid geslagen, door de conducten (de windkanaaltjes) te verwijderen. Dan heten ze ‘loze pijpen’.
- Het kan ook zijn dat een orgelbouwer helemaal losgaat in zijn ontwerp van de kas, en er allerlei pijpveldjes bij bedenkt voor de sier.
Orgels zijn slinkse oplichters
Maar dat was nog niet alles. Volgens hem staan er heel wat orgels de boel te bedriegen. ‘Zo staat er ergens in Nederland een prachtig pijporgel(front), maar wie boven gaat kijken ziet dat áchter dat front alleen maar een oud trapharmonium staat.’ Ben trovato! 2
Een nieuw orgel kopen met authentieke pijpen? Pas op, het zijn allemaal figuranten!
Moderne orgels, die enkel uit elektronica bestaan, worden aangeprezen alsof er nog echte orgelpijpen op zitten. Voor duizenden euro’s koop je een huiskamervariant met 5 authentieke pijporgels. Die zijn volgens mijn vader volledig stom en dus ‘puur bedrog’. Allemaal figuranten. Verkoopfibbetjes.3
In Engeland spelen organisten op karton
Hij gaat verder: ‘Het kan nóg erger. Ik liep de Chapel of St John the Evangelist in Chichester binnen, een kerk met boven de preekstoel een mooi klein orgel. Nader onderzoek leerde echter dat het ging om op dik karton geschilderde pijpen, waar zich helemaal niets achter bevond. Totale leegte. En dus: stilte. Gezien het niveau van de gemiddelde dorpsorganist kun je je afvragen of je daar erg rouwig om moet zijn.
De Fransen doen het soms ook, maar die maken zich er met de Franse slag van af. In Chichester probeerden ze althans nog een aardige imitatie te vervaardigen. Dat was in de Chapelle Ste.-Suzanne in Mûr-de-Bretagne wel anders.’
Ik bekijk de foto’s die hij heeft toegestuurd. Dat zijn niet eens meer figuranten te noemen, ze hebben meer weg van gehaaste Sinterklaassurprises.
Het oudste orgel van Nederland is al 150 jaar stil
Mijn vader weer aan het woord. ‘Een Nederlandse ramp op dit gebied is de Koorkerk in Middelburg. Daar hangt het oudste orgel van Nederland, dat zich ooit in de Nicolaikerk in Utrecht bevond. Hebben ze in de 19e eeuw helemaal gesloopt, totaal achterlijk. Alleen de kas met frontpijpen bleef bewaard. Hing gedurende decennia in het Rijksmuseum in Amsterdam, maar wat moesten ze daar nou met een leeg orgel.
Dus hebben ze het na de oorlog maar in de Koorkerk in Middelburg opgehangen. Zinloos, want het orgel brengt al 150 jaar lang geen geluid meer voort. Maar het ziet er toch aardig uit.’
De nestor van de Nederlandse orgels hangt voor de sier in de kerk en zwijgt al meer dan een eeuw. Een meesterwerk. Een figurant. Zo erg is het niet er een te zijn.
