david – (de) (m) [1988] leest het woordenboek om de zin van het leven te vinden [dãwīdh, betekenis onduidelijk, misschien ‘geliefde’ of ‘oom van vaders kant’] (bijb.), de herdersknaap die Goliath doodde met een steenworp en later koning van het Israëlistische volk werd

Jaaroverzicht: dit zijn de mooiste vondsten in 2020 (uit het woordenboek van 1999)

Afgelopen jaar maakte het woord ‘funshoppen’ een rentree, maar niemand werd er gelukkig van. Van dit lijstje word je dat wel. Hopelijk. Want het is weer die tijd van het jaar. In december zijn ze overal: lijstjes.

De mens is er verzot op, want ze creëren structuur in de bestaanswanorde en zouden angstgevoelens wegnemen. Dit jaar hebben we dagelijkse cijferlijstjes, maar daar gaat bovenstaande dan weer niet voor op.

De beste boeken, films, series, televisieprogramma’s, interviews, de meest spraakmakende fragmenten, internetfilmpjes. De eindejaarssuperlatievenshow.

En ik doe ook weer mee, want de laatste maand maakt de anekdotejager in me los: met de beste woorden die ik in 2020 las, maar die over 1999 gaan. Een samenvatting van het jaar met woorden uit de tijd waarin ‘corona’ alleen lichtkrans betekende.

Ook een oude Van Dale biedt structuur in een chaotische periode. Oneindige lijsten van woorden die niet meer veranderen. Je kan altijd op ze rekenen. Sommige las ik voor het eerst voor, aan mijn dochter, in een vergeefse poging haar in slaap te helpen. Ze decoreren het prille vaderschap, de lange nachten en zurige spuugvlekken op mijn truien. Maar bovenal versieren ze het nieuwe leven.

Laat de ganzenwijn voor wat het is. Neem een fladderakje op het komende jaar, fret niet, maar fletcher het kerstbrood in het licht van de Bethlehemse flonkerster. Gastreer, binnen de perken, want gargantuesk getafel vult alleen de buik. De huidhonger blijft bestaan. En ook al verkeer je in een geminimaliseerd gezelschap: wees geen gaapstok.

Hieronder een overzicht van woorden, verhaaltjes, spreuken en uitdrukkingen. Door de vloedgolf aan coronawoorden zijn er heel wat taalparels verdronken. Maar toch een duik in het diepe. Op zoek naar de mooiste woordenboekwoorden in 2020. Zet je scrollvinger maar aan het werk!

figuurzwemmen – kunstig zwemmen, waarbij de deelnemers figuren vormen
fijmelen (onoverg.; fijmelde, h. gefijmeld), (veroud.) femelen
(uitdrukking) een fijne teen, een slimmerik

fijnbesnaard – met een verfijnd gevoelsleven
Gespot in een column van Theodor Holman:
‘Men beweert dat deze tijd verbaal zo grof is. Politici zijn te weinig fijnbesnaard. Ik denk dat het meevalt.‘
Trial by media? Eerder by zijn eigen partij | Het Parool

filisterij – kleinburgerlijke manier van denken
filisterium – ploertendom
filosofaster – iemand die het zich aanmeet een filosoof te zijn

filtrum – toverdrank, gleufje tussen neus en bovenlip
Gespot in een column van Delphine Lecompte:
’De voormalige vrachtwagenchauffeur komt klaar op mijn filtrum en omstreken. Het woord filtrum ken ik dankzij mijn deelname aan ‘De slimste mens’. Dan is die toch ergens goed voor geweest.’
‘Tijdens het pijpen vervloek ik mezelf. Er was een quizvraag over ‘Breaking Bad’ en ik vergat ‘Bryan Cranston’ te zeggen!’ | Humo

filumist – verzamelaar van lucifermerken (Grieks philos: een vriend van + Latijn lumen: licht) letterlijk vriend van licht
flabellum – uit pauwen- of struisveren bestaande waaier die vroeger in processies naast de paus werd gedragen

fladderak – brandewijn met citroen en suiker
Gespot in de Groninger Internet Courant:
‘Naast de smaak ‘puur Groningen’ kun je ook de smaken Marne Mosterd, Oude Wijvenkoek van Knol’s Koek en Hooghoudt Fladderak kopen.’
Groningse chocoladeletters in de smaken mosterd, Oude Wijvenkoek en Fladderak – Groninger Internet Courant

flabberen – op slordige wijze loshangen (van kledingstukken)
flagellant – boetedoener die zich geselt en met anderen rondtrekt (13e – 15e eeuw)

flagrant – zonneklaar
Gespot in een artikel van Radar:
‘Veel geplande slijtages zijn inmiddels weer verdwenen, maar zeker in de technologische industrie bestaat het marktmodel nog steeds, subtiel of net flagrant.’
Gemaakt om te slijten: de waarheid achter je kapotte mobiel – Radar – het consumentenprogramma van AVROTROS

en flagrant délit – op heterdaad
flambart – slappe vilten hoed met brede rand: een man met even duistere sympathieën als zijn flambard zwart was (Brakman)

flamoes – vrouwelijk geslachtsdeel
Gespot in Linda:
‘Deze kaarten zijn 100% kut. In de goede zin van het woord dan. Op iedere kaart staat de flamoes, vajayjay, poes – of hoe je ‘m ook wil noemen – afgebeeld. Ja, óók op de kerstkaarten.’
‘Have a holly COVID christmas’: 6x de leukste adresjes voor kerstkaarten – LINDA.nl

flansen – haastig, zonder zorg in elkaar zetten of aanbrengen
Gespot in het Nieuwsblad:
‘Nog snel een mooi kerstkaartje in elkaar flansen?’
Nog snel een mooi kerstkaartje in elkaar flansen? Jani toont… – Het Nieuwsblad

flebbel – (verouderd) doekje, sjaaltje: al die kanten en flebbels, die een illusie moesten geven van wazigheid om haar heen (Couperus)
flensen – geslachtsgemeenschap hebben

flegma – aangeboren gemoedskalmte
Gespot in het Friesch Dagblad:
‘GGD-voorman Sjaak de Gouw was de afgelopen maanden dan ook niet weg te slaan uit de talkshows. Nooit kon hij betrapt worden op ambitie en planmatigheid, des te meer op flegma en wensdenken.’

fleppen – met klein teugjes, met welbehagen drinken, synoniem: lurken. Of geslachtsgemeenschap hebben
Gespot in FOK forum:
‘Of met z’n tweeën bedvogelen, beminnen, bibberen, bijslapen, bonken, cohabiteren, coïteren, copuleren, de geslachtsdaad verrichten, dekken, dreutelen, een beurt geven, een punt zetten, emmeren, figuurzagen, fleppen, flensen (…)’
FOK.nl / Nieuws / Nederlander neukt vaker dankzij COVID-19

fleren – lanterfanten, rondslenteren
fletcheren – voedsel langdurig kauwen
fleuris – pleuris

flierefluiten – pierewaaien, nietsdoen
Gespot in Trouw:
‘Toen ik 23 was en onze zoon net was geboren, begon ik me minder op mijn plek te voelen in ­Italië. Angelo was aan het flierefluiten. Altijd weg.’

fliptop – met 1 beweging verwijderbare bierflessendop
flodderkous – slordige, slordig werkende vrouw
flonkerster – schitterende ster
flors – wind/scheet
flous – smoesje

fluistercampagne – ondergrondse mondelinge propaganda
Gespot in Vrij Nederland:
‘De media werden gretig gevoed door een lasterlijke fluistercampagne vanuit de Stopera en door vijanden die Ait-Taleb persoonlijk verantwoordelijk hielden voor álles wat misging op de Amsterdamse afdeling Radicalisering en Polarisatie.’
Hoe de gemeente Amsterdam een radicaliseringsambtenaar voor de bus gooide

fluks – vlug, snel
Gespot in De Standaard:
‘Dat betekent nog lang niet dat we de pandemie fluks achter ons kunnen laten.’
Nog een laatste solidaire inspanning – De Standaard

flutterig – prullerig, onbenullig

fnuiken – een einde maken aan de vrije ontplooiing (en vervolgens ook: aan het bestaan) van-, ten onder brengen: iemands trots, macht fnuiken
Gespot in het Financiele Dagblad:
‘(…) marktdominantie niet kunnen gebruiken om de belangen van de Europese consument en de kansen op succes van nieuwkomers te fnuiken.’
Vestagers digitale stoplichten zijn hun faam al vooruitgesneld

foefelen – handig of heimelijk verbergen
Gespot in een column van Natascha van Weezel in het Parool:
‘Hij oreert verder: “Het menselijk bestaan heeft onvermijdelijk tekorten, zoals angst, verdriet en ellendigheid. Het leven bestaat uit foefelen, prutsen, aankloten. Het kunnen erkennen daarvan, en dat kunnen delen met anderen, zorgt voor de ware verbinding.”(…)’
Ik ben een beetje gelukkig en een beetje ongelukkig | Het Parool

foefeling – geknoei of de verwarde massa
foekeren – geld ophalen bij het muziekmaken

folie à deux – door twee personen gedeelde waan
fortunate senex – gelukkige grijsaard
fotokanon – fototoestel met zeer grote telelens
fourire – onbedwingbare schaterlach

frapperen – een sterke indruk maken
Gespot in een essay van Ianthe Sahadat in de Volkskrant
‘Veel existentiëler wordt het niet. Daar denk ik vaak aan als andermans ‘emoties’ me frapperen.’
Alles in mij hapert en trilt door de racismeprotesten. Waarom raakt het me zo? | De Volkskrant

fraseur – iemand die zich veel van holle frasen bedient
frazelen – beginnen te spreken (van kleine kinderen)

Fremdkörper – iets dat of iemand die niet bij de omgeving past
Gespot in een column van Marcel van Roosmalen in NRC:
‘We hoefden geen wekker meer te zetten, we hoefden het huis niet meer uit, we hoefden niet meer als /fremdkörper/ bij het schoolplein te hangen.’
Nou het is Hugo de Jonge gelukt, we blijven vaker thuis – NRC

frenesie – bezetenheid, razernij
Gespot in een recensie van Maartje Stokkers in de Volkskrant:
‘Van Loenen en Borsboom hebben een ongekend sterke synergie, zoals in hun versie van Poulencs /Vioolsonate/; een toonschildering van verdrietige frenesie.’
Violist Pieter van Loenen en pianist Tobias Borsboom laten de stilte tussen de noten spreken ★★★★☆ | De Volkskrant

fretten – gulzig of snel eten
fribbelen – tussen de vingers wrijven en ronddraaien
frotje – een halfzacht persoon

frugaal – sober
Gespot in een reactie op Tweakers:
‘Meer zelf financieren: Gewoon meer sparen. Altijd handig om te doen. Ga frugaal leven (zoek een FIRE of oid op) en zorg dat je elke maand een goed bedrag kan sparen.’

frul – penis

frutje – heel weinig
Gespot in een reactie op security.nl:
‘Levert het ons burgers wat op?. Een frutje meer gezondheid, maar nog veel meer ellende?’
CBS gebruikte telecomdata van T-Mobile om drukte in steden te monitoren – Security.NL

futpee – zeer sterk iemand
futselaar – prutser

G

gaapsnaas – nieuwsgierige kijker
gaapstok – iemand die in gezelschappen of openbare samenkomsten de aanwezigen stokstijf en stom zit aan te gapen

gaarkeuken – zeer eenvoudig en goedkoop restaurant
Gespot in een column van Toine Heijmans in de Volkskrant:
’Dit land is ingericht op winnaars, niet op verliezers, behalve bij Monique en Stephan van Baaren die belangeloos een gaarkeuken onderhouden, (…)’
De gaarkeuken is drukker dan ooit. Dat is geen kerstverhaal | De Volkskrant

gaarpieter – slimmerik
gaatjesneus – idem dito
gadood – plotselinge dood
gaffelen – snel eten

galbak – nare, vervelende man / zeurderig mens
Gespot in een artikel van het AD:
‘Misschien zijn sommigen straks wel blij dat die galbak de pijp uit is. Maar daar heb ik dan geen last meer van.’
DPG Media Privacy Gate

gallemiezenaan de gallemiezen liggen, geen geld hebben
naar de gallemiezen gaan, kapot gaan
naar de gallemiezen maken, bederven, verpesten
Gespot in een column van Toine Heijmans in de Volkskrant:
‘(…) Baudet die als dompteur van zijn eigen testosteron de hoop van Forum naar de gallemiezen helpt.’
In Forum wachten ze op een nieuwe Pim | De Volkskrant

gallen – zeuren

galmgat – opening in een toren waardoor het geluid van de klok(ken) naar buiten galmt
Gespot in het Twents Volksblad:
‘“De klokken kunnen alleen via een galmgat naar buiten,” laat Jan zien. “Vroeger konden ze in de toren naar beneden, maar die is tijdens de restauratie dicht gemetseld.”’
‘We willen klokken wel blijven luiden’

galpen – schreeuwen, huilen
gammer – applaus voor iets wat de artiesten zelf niet mooi vinden

gannef – dief, schelm. Meestal gezegd van kinderen, die op listige wijze het een of ander weten te bemachtigen
Gespot in een column van Jaap van Deurzen, RTL Nieuws:
‘Ik wacht op de dag dat zo’n kek kantklossertje me met haar notitieblokje een gigantische lel op mijn muil geeft en gilt: “Helemaal fout, gannef! Dat gerecht hebben we niet! Opzouten!”’
‘Helemaal goed. Doei doei!’ | RTL Nieuws

ganzenwijn – water

gargantuesk – overdadig (in spijs en drank)
Gespot in een column van Sylvia Witteman in de Volkskrant:
‘Voor mijn geestesoog verrees een gargantuesk overladen tafel vol ‘eieren of eiergerechten, dun gesneden ontbijtspek, rookvlees, haring, ansjovis, havermout en gortenbrij’, met tussendoor overal botervlootjes en zoutvaatjes zover het oog reikt.’
Ach, kon ik maar één keer aanzitten bij zo’n knusse, ouderwetse middagthee! | De Volkskrant

garnalenverstand – zeer klein verstand
Gespot in een reactie onder een artikel van Waterkant:
‘Voor de rest moet je leren lezen, voor zover je beperkte garnalenverstand dat toelaat want Telgt heeft ontkent seksueel contact te hebben gehad met een minderjarige en het Hof heeft ook geoordeeld dat er geen bewijs daarvoor was.’

garrelen – onvast lopen / voortdurend van richting veranderen (van de wind)
gasjewijnen – ervandoor, ertussenuit gaan
gastreren – een gastmaal houden, lekker eten en drinken
gastromanie – overdreven zucht tot lekker eten en drinken
gauwerd – vlug, behendig persoon

gauwte – inderhaast, gauw
Gespot in een reaguursel op GeenStijl:
‘Ik las in de gauwte “Sonate für Klaver”. Maar dat zal vast niet de bedoeling zijn.’

gebbetje – grapje, geintje
Gespot in een artikel van het AD:
‘Bart Spring in ’t Veld (44) en Sabine Wendel (47), de eerste bewoners van het /Big Brother/-huis, zijn wel in voor een gebbetje’
Bart en Sabine: ‘Als ik had geweten hoe groot de impact was, had ik nooit meegedaan’ | magazine | AD.nl

gebeurtenisarm – arm aan belangrijke gebeurtenissen

geborneerd – beperkt van verstand
Gespot in een column van Marjolijn De Cocq in het Parool:
‘De Koninklijke Boekverkopersbond zou hebben geprobeerd het essay te verbieden – voor Akyol eens te meer bewijs hoe geborneerd de Nederlandse boekenwereld is.’
Even lekker navelstaren, het is immers Boekenweek | Het Parool

De leukste verhaaltjes

forestier – benaming voor drie voorgangers van de eerste graaf van Vlaanderen (volgens de 12e-eeuwse kroniekschrijver Andreas Sylvius werden Liederik, Ingelram en Audacer zo genoemd omdat ze als beheerders optraden van de koninklijke wouden, een opvatting die nu verlaten is)
fulgura fracta – Latijn. letterlijk gebroken bliksems, ontzenuwde argumenten, een afgeslagen aanval (ontleend aan een oude inscriptie in klokken (vgl. het motto van Sillers ‘Lied von der Glocke’; ‘Vivos voco’ etc.)).

De meest memorabele uitdrukkingen

De beste uitdrukkingen en spreuken beginnen met de letter g (en ik was te lui voor de f). Zoals: ‘laarzen waar ga je met Merijntje naar toe?’ Gezegd van kledingstukken of andere stukken die veel te groot zijn voor de drager.

Saillant detail: Merijntje speelt een hoofdrol in dit woordenboek. Ik kwam hem al vaker tegen, en hij viel op vanwege zijn schattige naam en zijn klunzige voorkomen. Zo ook bij het woord ‘bezatten’. Zich dronken drinken: Merijntje was vast niet van plan zich met deze broeders te bezatten.
Ook hier is Merijntje weer de sneuneus. Maar dit terzijde.


de gal in zijn strot proeven – kwaad worden
honing op de lippen en gal in de keel, honing (zoet) in de mond, gal in ’t hart – vriendelijke woorden op de lippen, boosheid in het hart
hij ziet eruit of hij van de galg gedropen is – hij ziet eruit als een misdadiger van het ergste soort, of hij ziet er mager, bleek, ziekelijk uit
die zich dood werkt, wordt onder de galg begraven – die zich bij het werken al te zeer inspant, wordt niet beloond
het is beter onder de galg gebiecht dan nooit – beter laat zijn ongelijk erkend dan nooit
het moet galgen of burgermeesteren – het is erop of eronder
galgenberouw is een arm beschut – vals, onecht berouw dat men uit vrees voor straf en te laat betoont
het gerucht gaapt altijd wijder dan de daad – het gerucht vergroot het feit altijd
dat gaapt als een oven (als een ovenmond)
hij preekt voor de ganzen – voor dovemansoren
een vette gans bedruipt zichzelf – een winstgevende zaak behoeft geen ondersteuning
een garnaal heeft ook een hoofd – gezegd tegen een klein kind dat wil meepraten
je neus gaat daar te gast – het ruikt daar heerlijk
een gast en een vis blijven maar drie dagen fris – gasten moeten niet te lang blijven logeren
een oude rat vindt licht een gat – zie bij rat
er is geen gat zo klein, of er past een spijker in – er is niets zo klein of onbeduidend, dat niet ergens voor dienen kan
je kunt wel een ei in zijn gat gaarkoken – hij zit vreselijk in angst
giften en gaten maken nichten en magen – zie bij gift
het is me een gebakje! – een rare vent, een ondeugend kind
bij gebrek aan brood eet men korstjes van pasteien – bij gemis aan degelijk voedsel eet men wat eigenlijk niet bestemd is om zich ermee te voeden
gebrekkige lieden leven het langst
een dichter wordt geboren, niet gemaakt – het dichten is een gaaf, geen aangeleerde vaardigheid

En nog een eervolle vermelding

Gambrinus – legendarisch koning van Vlaanderen, aan wie de uitvinding van het bier wordt toegeschreven.

En wat mij betreft ook de redder van 2020.

R’etjes en crispr-baby’s

Gekrakeel. Kwam het woord tegen bij de lachende derde: iemand die zich over het gekrakeel van een ander verheugt, omdat hij er voordeel van heeft.

© david 1988