‘Eclectisch’ is een uitgedost manusje van alles

Ik ben eclectisch geworden, of beter gezegd: een moderne eclecticus¹.

Eclectisch is een lege praalwagen

Eclectisch is een misbruikt, uitgehold woord. Ze verschijnt in zinnen als een kitscherige vaas in het hoekje met amateurschilderijen van een tweedehandswinkel. Ik kwam een zin tegen in het NRC die ook nog ruimte bood aan het woord exuberant: ‘Op haar nieuwe, derde album klinkt zangeres/muzikante Janelle Monáe eclectisch, exuberant, uitdagend en wervelend.’ Stiekem vind ik ze natuurlijk prachtig. Exuberant heeft, sinds haar ontstaan in 1824, waarschijnlijk niet veel zinnen bewoond.

Eclectisch betekent ‘het beste uitkiezend’ volgens de Dikke Van Dale. Dat kun je dus echt overal voor gebruiken. Ik ga eclectisch door een supermarkt, aanschouw mijn eclectische zinnen en mijn vriendin is zeer eclectisch wat betreft haar partnerkeuze. We vormen continu eclectische gedachtes, maken eclectische keuzes. Tenminste, dat denken we. Want wie bepaalt uiteindelijk wat de beste keuze is? Eclectisisme is het antwoord. Uit alle denkvormen, werkwijzen, stijlen of motieven datgene kiezen wat het beste is, dat is toch zeker een komma in de zin van het leven.

Ik heb daarom getracht een aantal belangrijke facetten uit het leven van de moderne mens op eclectische wijze aan te vliegen. We beginnen met een eclectische levensbeschouwelijke, religieuze levenswijze. Een eclectisch handvat voor het leven.

Eclectische religies bestaan er genoeg, maar het zijn wel allemaal oudjes. Ik destilleer het beste uit het Christendom, de Islam, het Jodendom etc. en giet het samen in een nieuwe vorm. Er zijn vast mensen die tekeergaan als een duivel in een wijwatervat, ook al zijn de meeste religies reeds eclectisch.

Wat kunnen we nog geloven?

Religies zijn (vaak) een grote hutspot, bestaande uit het gedachtegoed van Griekse wijsgeren, filosofen, religieuze groeperingen en verschillende geloven. En dat is niet zo gek, want dingen worden vaak beter als je ze combineert met het beste van anderen. Het gaat niet altijd soepel; het beste van twee werelden kan conflicteren. Het is wel vreemd dat we ons desondanks vaak vastklampen aan een van die richtingen en het andere verwerpen.

Bij versmeltingen van filosofie en religieuze waarheden ontstonden vroeger wel eens problemen, omdat ze in tegenspraak met elkaar waren. Zo namen de Romeinen filosofische stelsels over van de Grieken, de Oosterse filosofie versmolt met die van de Grieken en de Joodse Alexandrijnse intellectuelen probeerden de waarheden uit de Griekse filosofie te combineren met tegengestelde religieuze waarheden uit het Oude Testament. Om dat voor elkaar te krijgen, werd afgesproken dat de Grieken eigenlijk al eerder kennis hadden genomen van het Oude Testament en werden ook de heilige geschriften ‘gecorrigeerd’ op basis van de Griekse filosofie. Er werd water bij de wijn gedaan en, op z’n Nederlands gezegd – een aardig potje religieus gepolderd. In die schommelende wieg werd, onder een lapjesdeken van verschillende wijsheden, het Christendom geboren.

We zijn allemaal Yezidi

Ook ontstonden er syncretische religies, door bepaalde elementen uit verschillende godsdiensten te combineren. En in al die gekke combinaties hebben ze vooral met elkaar gemeen dat ze ernstig bedreigd of onderdrukt worden. Een bekend voorbeeld is het Yezidisme, door de (burger)oorlogen in Irak en Syrië ernstig in de verdrukking geraakt, de Yezidi’s zijn door IS aangevallen, vermoord en als (seks)slaven gebruikt. Ze herbergt een kleurrijk palet aan invloeden:  christelijke, islamitische, zoroastrische, manicheïstische, mithraïstische en heidense. Logischerwijs zou je zeggen dat als je aan de Yezidi’s komt, je ons allemaal raakt, maar zo werkt de wereld niet. Volgens mij is alleen de Peshmerga voor ze in de bres gesprongen.

Vleesverduistering

De syncretische religie Manicheïsme is helaas uitgestorven. Er loopt geen Mani meer rond. Het manicheïsme was een gnostische religie, waarin de verwerving van gnosis het kernthema was en ze werd gesticht door Mani in de derde eeuw na Christus. Mani’s waren vooral bezig met het beschermen van in materie gevangen licht. Ze hanteerden vijf geboden, waaronder o.a.: vegetarisme, een celibataire levenswijze en alcoholonthouding. We kunnen met zekerheid zeggen dat eclectisch gezien, vegetarisme natuurlijk de beste optie is. Die neem ik dan ook over, zeker gezien de opvallende gebodsachtergrond.

Als je manisch bent, dan schijt je sterren

De verplichting tot vegetarisme was op basis van de notie dat plantaardig materiaal meer lichtdeeltjes zou bevatten dan vlees. Die lichtdeeltjes zouden door de ontlasting van de uitverkorenen in de atmosfeer terecht komen en getransporteerd worden naar het Nieuwe Paradijs in het koninkrijk van het Licht. ² Hoe vet! Sterren schijten. Dieren redden. Dat waren manische praktijken.

Mani’s namen waarschijnlijk aan dat een zonsverduistering het gevolg was van zondige vleeseters. In de oudheid werd verondersteld dat de maan tijdens een eclips werd ingeslikt door een draak³, dus ik vind het atmosferische, verduisterende vleesgordijn een stuk moderner. Mani’s hadden geen zondvloed, maar gingen ten onder aan verstikkende vleesruftjes.

Eclectisch gezien is het overnemen van het vegetarisme uit het manicheïsme noodzakelijk om de staat van verlichting (letterlijk) te bereiken. Schaamte na het ontsnappen van een scheet behoort tot de verleden tijd, want deze is voortaan een pure religieuze uiting, een gebed, een bouwsteen op de weg van je reis naar het Nieuwe Paradijs in het koninkrijk van het Licht, mits hij enkel ontsproten is uit plantaardige vezels natuurlijk.

Islam

Voor de beste elementen uit de Islam, kijken we naar het verhaal in de Koran over de eerste mens, dat nagenoeg hetzelfde is als het verhaal uit de Bijbel. Een opvallend verschil is dat de vrouw en man in het eerste verhaal over de mens volgens de Koran gelijkwaardig zijn. Adam en Eva zaaiden samen drakentanden⁴, door de verboden vruchten uit het paradijs te verorberen.

’Toen aten zij er beiden van en hun schaamte werd voor hen zichtbaar en zij
begonnen zich te bedekken…’ 20:120-121 Koran

In de christelijke variant wordt de vrouw neergezet als zondebok, zij wordt verleid door de slang en haalt de man ook nog over de vruchten te bikkesementen. Je kan ook zeggen dat de vrouw gewoon een stuk slimmer werd geacht, omdat ze wijsheid begeerde. De man strompelde nog een beetje rond, afgeleid door alles, terwijl er binnen handbereik vruchten aan een boom hingen met alomvattende wijsheid. Het was de vrouw die hem daar op moest attenderen. Zo winkelen we ook nog steeds.

De vrouw keek naar de boom. Zijn vruchten zagen er heerlijk uit, ze waren een lust voor het oog, en ze vond het aanlokkelijk dat de boom haar wijsheid zou schenken. Ze plukte een paar vruchten en at ervan. Ze gaf ook wat aan haar man, die bij haar was, en ook hij at ervan. Genesis 3:1-6

Gelijkwaardigheid tussen man en vrouw is de bijdrage van de Islam aan het eclectisch handvest. Tja, dat hadden jullie niet gedacht he?

Gereformeerd Christendom 

Kunnen goed ophef veroorzaken en belangrijke thema’s maatschappelijk bespreekbaar maken door draconische verklaringen op te stellen.

Jodendom

Van het Jodendom kunnen we in deze tijden, waarin de waarheid afbrokkelt en houvast verdwijnt, veel leren. Volgens een oud spreekwoord heb je, waar twee joden zijn, minstens drie meningen. Joden houden van vragen en zijn dol op pittig debat om de waarheid te onthullen, niet om elkaar af te troeven met het grootste gelijk. ‘Een chassidisch spreekwoord zegt: ‘Wie gelijk krijgt, heeft weinig gepresteerd; wie in het ongelijk wordt gesteld, heeft veel gewonnen, want die heeft de waarheid geleerd.’⁵

We zoeken een absolute waarheid, om onzekerheden te bestrijden, maar die zoektocht stuit juist op meer onzekerheid. ‘Joden worden getraind om dubbelzinnigheid niet alleen te aanvaarden, maar er zelfs in te gloriëren. Oscar Wilde schreef: “Wie goed is opgevoed spreekt anderen tegen, wie wijs is zichzelf.” (Protero)’ Ik zou graag een lijsttrekkersdebat aanschouwen op grond van dit gedachtegoed. Een debat waarin geluisterd wordt naar de argumenten van een ander. Nu schiet iedereen met een oorverdovend salvo dichtgemetselde overtuigingen tegen een andere muur van onbuigbare veronderstellingen.

Eerst een vurig pleidooi houden voor een streng immigratiebeleid, dan daar op terugkomen. Een te grote stap in het huidige debatklimaat, maar laten we dan met een kiertje beginnen. Sowieso moeten we onze opvattingen meer lucht geven, dan worden onze meningen vanzelf genuanceerder. Een politicus die durft te zeggen: “Ja, als je het zo zegt, dan heb je op zich wel een punt, daar moet ik even over nadenken. Ik kom er later op terug en dan kunnen we het er verder over hebben.” Een veer in de draaikont in plaats van een schop eronder. Ik zou ook wel eens een politicus willen zien, die het even niet weet. Een zonder antwoord. Maar laten we klein beginnen. Klaas Dijkhof met een cactus in de woonkamer. Marianne Thieme die een vegetarische snack eet, in een tankstation langs de snelweg.

De waarheid ligt ergens in het midden, maar ook daar ligt ze niet verankerd. Een factcheck is ook te factchecken, en zelfs in die versie zul je onregelmatigheden aantreffen. Zo ontstaat een eindeloze keten van veronderstelde hypocrisie. ‘Hypocriete Jesse Klaver woont in antiduurzaam, on-Groenlinks huis’. Mag een veganist een droomreis winnen en het vliegtuig pakken? In welk mens je ook graaft, je zal ergens stuiten op dubbelzinnigheid. Ambiguïteit hoeft niet aan de oppervlakte te liggen, maar dek het niet af. De waarheid is een wolk van ruis uit het verleden, die we proberen te vangen in een zak vol gaten.

Even terug naar de nieuwe religie. Ik wilde eigenlijk een paar geboden opstellen, maar je kunt ze beter niet tot regels maken. Deze nieuwe religie legt niets op, maar stelt (voor nu) deze eclectische leefregels voor:

1. Gelijkwaardigheid
2. Vegetarisme (maar soms smokkelen mag)
3. Waarheidsvinding
4. Tegenstellingen accepteren
5. Hypocrisie met mate